نظر شیخ صدوق در احادیث طبى

نظر شیخ صدوق در احادیث طبى :

بزرگ محدثان شیعه ، محمد بن على بن بابویه قمى ، معروف به صدوق رحمه الله علیه احادیث طبى را به گونه اى ارزیابى مى کند که ملهم به این نکته است که باید بر اساس اصول دقیق علمی از روایات و احادیث استفاده نمود. از نوع بررسی روایات طبی مرحوم صدوق می توان به آگاهی و تسلط ایشان بر طب و اهتمام او به طب حدیثی، پی برد.ضمن اینکه دیگر تهمت اخباریگری به این فقیه اجتهادی شیعه جای طرح پیدا نمی کند(جالب است که برخی که همین استدلات اصولی ایشان در روایات طبی را دلیل رد روایات طبی می پندارند،ایشان را اخباری هم می دانند!).

طب جامع اسلامی جغرافیا،فصل ،طبع بیمار،منشاء بیماری و… را در درمان دخیل می داند و از سویی به روایات معتبر و کلیت روایات و منابع دینی بشکل مهندسی شده ، هماهنگ و اصولی نظر دارد و احادیث و آیات طبی را نقطه ای ،بخشی ، با تقطیع و بدون بررسی اصولی نمی پذیرد. لذا شیخ صدوق رحمه الله علیه براساس همین اصل با دقت تمام در کتاب اعتقاداتش مى نویسد:
عقیده ما درباره اخبار و احادیثى که درباره طب رسیده ، آن است که این احادیث ، بر چند گونه اند:
برخى از آنها با نظر به آب و هواى مکه و مدینه گفته شده اند و به کار بستن آنها در دیگر شرایط آب و هوایى ، درست نیست.(یعنی جغرافیا بایستی در برخی احادیث طبی در نظر گرفته شود و صد البته برخی دیگر از احادیث ،فرای جغرافیای خاص می باشند و قابل تعمیم به دیگر شرایط محیطی هستند، نکته ای که ناقلان نظر شیخرحمه الله علیه از آن غفلت می ورزند.)
در برخى از آنها، معصوم (علیه السلام ) بر پایه آنچه از حال و طبع سؤ ال کننده مى دانسته ، پاسخ داده و از همان موضع ، فراتر نرفته است ؛ چه این که امام ، بیش از آن شخص به طبع وى آگاهى داشته است ؛(مدخلیت طبع در درمان از اصول پایه ای طب اسلامیست که مرحوم شیخ بدرستی به آن تاکید دارد البته در بسیاری از احادیث طبی معصومین علیهم السلام شرح حال شخص را پرسیده و یا خودشان تشریح نموده اند و از آنجایی که شرح حال طبایع شخص بیمار نقل سده است می تواند قانون و اصول اکتشاف نموده و این دستور العمل را در دیگر موارد مشابه تعمیم داد حکم الامثال فیما یجوز و لایجوز واحد)
برخى از آنها را مخالفان ، با هدف زشت نمایاندن چهره مذهب در نگاه مردم در میان احادیث گنجانده اند؛(بررسی رجالی حدیث هم به معنی مجوز استناد به معصوم ضرورتیست که شیخ رحمه الله علیه به آن پرداخته است و این دلیل نفی احادیث مستند طبی که بسیار هم هست، نمی باشد )
در برخى از آنها، سهوى از راوى حدیث ، سر زده است ؛(این مسئله هم مانند موارد دیگر اختصاص به احادیث طبی ندارد و فقیه وظیفه اش شناخت این مسئله هست.
در برخى از آنها بخشى از حدیث حفظ شده و بخشى دیگر از آن ، فراموش شده است ؛(در این موارد هم مانند دیگر احادیث در صورتی که مخل نظام فهم حدیث باشد که کنار گذاشته می شود و اگر مخل معنی نبوده باشد قابل استفاده هست.)
اما آنچه درباره عسل روایت شده که درمان هر دردى است ، روایتى است صحیح و معنایش نیز این است که عسل ، شفاى هر بیمارى اى است که از برودت طبع برخیزد. (مهندسی روایات و برخورد اصولی با روایات از روش های برخورد اصولی-اجتهادی شیخ رحمه الله علیه است که وقتی حدیث مطلق باشد و قیدی به آن خورده باشد بایستی آن قید را لحاظ کرده و تخصیص زد.البته در این حدیث خاص که عسل شفای هر دردیست قیدی از روایات مبنی بر اختصاص به برودت و حرارت نداشته بلکه احادیثی که تاکید دارد عسل درمان امزجه مخالف هم می باشد یعنی هم درمان صفراست که گرمیست و هم درمان بلغم است که سردیست و به اصطلاح عسل هوشمند است و متناسب با طبع های مختلف عمل میکن چنانچه به تجربه کثیر رسیده است ضمن اینکه چند داروی مفرد و مرکب دیگر نیز در روایات آمده هستند که به این صورت عمل می کنند مانند بنفشه،بادنجان و مویز)
آنچه نیز درباره استنجا به آب سرد براى مبتلایان به بواسیر رسیده ، در موردى است که بواسیر شخص ، از حرارت طبع ، سرچشمه گرفته باشد. (درایه حدیث از ضروت های فهم غیر اخباری و اجتهادیست که به خوبی از دقت های شیخ استنباط می شود ضمن اینکه آگاهی تخصصی مرحوم صدوق رحمه الله علیه در علم طب را می رساند آگاهی از انواع بواسیر از جهت منشا مزاجی-طبعی از اصول اولیه درمانی طب اسلامی روایست.)
آنچه هم در مورد بادنجان و درمانگر بودن آن روایت شده ، ناظر به هنگام رسیدن خرما و در مورد کسانى است که خرما مى خورند، نه ناظر به دیگر اوقات .(مدخلیت مزاج فصل در درمان بیمار از فنی ترین مباحث طب معصومین هست که شیخ رحمه الله علیه به آن اشاره دارد واین مسئله نافی درمانگر بودن بادنجان در فصل خاص دیگر نیست یعنی مزاج دارو و مزاج فصل را باید در درمان طب اسلامی در نظر داشت.)

ادامه……