نقد طب و روانشناسی رایج غربی در کلام شهید سید مرتضی آوینی
قسمتی از سخنرانی شهید آوینی:
علم [طب] جدید وقتی مستقیما سراغ یک عضو از میان اعضا میرود مسلماً اشتباه خواهد کرد زیرا [بدن] حتی اگر به تعبیر خودشان یک سیستم باشد، همه اعضایش پیوسته به هم است و این اجزاء در ارتباط با هم معنا دارند و هر کدام فی نفسه و بطور مجرد از سایر اعضاء معنا ندارند. بنابر این اگر بخواهید سراغ یک عضو بروید باید همه اعضا را بشناسید. باید از طریق کل گرایی به جزء رسید نه با جزء گرایی به سراغ اجزا رفت. عالَم جزء را فقط از طریق عالَم کل میتوان شناخت. وقتی کسی به کل عالم اشراف علمی پیدا میکند به او حکیم میگویند. این آدم از کل می آید سراغ جزء. چون حکمت پیدا کرده از عالم اجمال به عالم تفصیل می آید و علت را پیدا کرده و برطرف میکند. در طبابت قدیم همین کار را میکردند. این طب جدید است که فوراً میخواهد برود عوارض شیمیایی یا فیزیکی حادث شده را از سر راه بر دارد و این غلط ترین و اشتباهترین کاری است که ممکن است در این عالم اتفاق بیفتد. به این خاطر که خیلی از این عوارضی که هست، خودش در جهت شفاست. طبیعت عالم این طور است که خودش شفا را در خود به وجود می آورد. اگر شما بخواهید این عوارض را از سر راه بردارید یعنی سیر جریان شفا را منقطع کرده اید. نه تنها معالجه نکرده اید بلکه در طریقه علاج هم ممانعت پیش آورده اید. این جزء نگری در طب، دیوانگی است و به خدا [قسم] جنون است! شما تا آن وقت که تصوری از کل عالَم نداشته باشید نمیتوانید اجزاء را بشناسید. بنابراین تغییراتی که در بدن حادث میشوند و یا رفتارهایی که ظاهر میگردند به عللی برمیگردند که ابتدا باید آن علل را شناسایی کرد و از آن طریق، معلول را هم از سر راه برداشت بدون اینکه به بقیه اعضا لطمه ای بخورد. و این فقط از طریق حکمت میسر است و راه دیگری ندارد. علم جدید همیشه و بلااستثناء در همه موارد [به جای درست کردن ابرو] چشم را کور میکند! من در بررسی امراض مختلف و معالجات این ها به این رسیده ام که روش معالجات این ها مضحک و خنده دار است و سراپا جهل است …
ضبط این فایل، در میان سخنرانی شهید و هنگامی که در مورد اخلاط اربعه توضیحاتی میدهد متوقف میشود اما میتوان در این نوشتار از شهید آوینی به نظر او در این مورد پی برد:
«در مورد طب، نباید پنداشت که علم پزشکی امروز صورت تکامل یافته طب قدیم است؛ علم پزشکی اصولا بر مبانی دیگری استوار است. در قدیم انسان را از یکسو جزیی از طبیعت و از سوی دیگر جامع همه طبایع میدانستهاند و بدینترتیب سعی میکردهاند که نظم داخلی بدن انسان را دقیقا در انطباق با طبیعت خارج شناسایی کنند. بر این مبنا، انسان را همچون طبیعت خارج صاحب طبایع چهارگانه گرم و خشک، گرم و تر، سرد و تر، و سرد و خشک میدانستهاند و اخلاط چهارگانه بدن انسان ـ صفرا، خون، بلغم و سودا ـ را متناظر با این طبایع اربعه قرار میدادهاند و سعی میکردهاند از روی نظامی که فیمابین این طبایع چهارگانه در طبیعت موجود است، نظام داخلی بدن انسان را پیدا کنند و بر همان اساس عمل کنند. این مبنا، برخلاف آنچه معمولا میپندارند، توسط پزشکی امروز نهتنها نقض نشده است بلکه روز به روز حقانیت آن آشکارتر میشود. به هر تقدیر، پزشکی امروز را هرگز نمیتوان همان علم طب قدیم دانست. طب قدیم دقیقا بر مبانی حکیمانهای منشأ گرفته از دین اسلام، استوار بوده است و بدینترتیب، امکان تعلیم و تدریس آن در حوزههای علمیه وجود داشته، حال آنکه بین پزشکی امروز و مبانی اعتقادی و فلسفی ما پیوندی اینچنین وجود ندارد. این حرف را بهعنوان سرزنش تلقی نکنید؛ مقصود حقیر بیان این نکته است که چرا دیگر امکان تدریس این علوم در حوزههای علمیه وجود ندارد. آنچه در زمینه علم طب و پزشکی امروز گفتیم درباره همه علوم دیگر، حتی ریاضیات و هندسه نیز صادق است. همه این علوم در گذشته بر مبانی دیگری استوار بودهاند و فیمابین آنها و مجموعه اعتقادات مذهبی و فلسفی انسان پیوندی کامل برقرار بوده است. این پیوند اکنون بریده شده و به اعتقاد حقیر، این انقطاع نه به علت تخصصی شدن علوم، بلکه بهعلت جدایی علم و دین از یکدیگر حاصل شده است. تخصصی شدن علوم، خود معلول همین جدایی است.
